Η εικόνα του εαυτού μας είναι αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε. Το πώς πιστεύουμε ότι μας βλέπουν οι άλλοι είναι μια προβολή αυτής της αυτοεικόνας. Και ποιοι είμαστε κατά βάθος; Αυτό χρειάζεται προσπάθεια για να το ανακαλύψουμε.
Μέρος της διαδικασίας ανακάλυψης είναι η ανάπτυξη της συνειδητότητας, η αποκάλυψη κρυμμένων τμημάτων του εαυτού και η προσαρμογή της αυτοεικόνας μας στην πορεία. Όσο περισσότερη εσωτερική ανακάλυψη πραγματοποιείται, τόσο περισσότερες πληροφορίες έχετε να επεξεργαστείτε και τόσο περισσότερο η αυτοεικόνα σας επικαιροποιείται για να γίνει μια καλύτερη αντανάκλαση της ψυχής. Αυτό που ονομάζουμε ανάπτυξη ή αυτοανάπτυξη, αποτυπώνει αυτή τη διαδικασία ανάπτυξης της εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας.
Οτιδήποτε μπορεί να περιορίσει την ανάπτυξη, από την απροθυμία να αντιμετωπίσουμε τις σκιές μας, μέχρι σταθερές πεποιθήσεις ή κρίσεις σχετικά με τον τύπο του ατόμου που είμαστε. Ο Carl Jung, μια άλλη ιδιοφυΐα του ψυχισμού, ενσωματώνει τη σοφία του James σε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο. Η ορολογία του Jung για το εγώ, την προσωπικότητα και τον εαυτό, αφορούν το πώς ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του, πώς πιστεύει ότι τον βλέπουν και πώς πραγματικά είναι αντίστοιχα.
Η μάσκα που δείχνουμε στον κόσμο
Ο τομέας της ψυχολογίας βάθους έχει παρουσιάσει πολλά μοντέλα για να μεταφέρει την πρόκληση της διαμεσολάβησης του εαυτού, ή του εσωτερικού κόσμου, με τον εξωτερικό κόσμο, που αποτελείται από άλλους ανθρώπους και την κοινωνία στο σύνολό της. Ο δάσκαλος του Jung, ο Sigmund Freud, αποκαλεί αυτή την ποιότητα του ψυχισμού το υπερεγώ, το μέρος του νου που «ταμπουρώνει» τις αρχέγονες επιθυμίες και ορμές, προκειμένου να υπάρχει και να οικοδομεί σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Ο Erik Erikson, ένας άλλος μαθητής του Freud, δημιούργησε ένα ολόκληρο μοντέλο ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης που βασίζεται στην αιώνια ένταση μεταξύ των προσωπικών και των κοινωνικών αναγκών.
Προφανώς, αυτή η πράξη εξισορρόπησης βρίσκεται στον πυρήνα του τι σημαίνει να είσαι ένας εξελιγμένος, πολιτισμένος άνθρωπος. Ο Jungεξηγεί την περσόνα ως «ένα περίπλοκο σύστημα σχέσεων μεταξύ της ατομικής συνείδησης και της κοινωνίας, ένα είδος μάσκας, σχεδιασμένο αφενός για να προκαλεί μια συγκεκριμένη εντύπωση στους άλλους και, αφετέρου, για να αποκρύπτει την πραγματική φύση του ατόμου». Όλοι μας, αν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τη μάσκα που συχνά δείχνουμε στον κόσμο – για να ταιριάξουμε, να αρέσουμε, να μην προσβάλλουμε, να συμμορφωθούμε.
Η Persona προέρχεται από το λατινικό persōna, που σημαίνει μάσκα ή χαρακτήρας, και χρησιμοποιούταν για να περιγράψει τη μάσκα που φορούσαν οι ηθοποιοί όταν έδιναν παραστάσεις. Για τον Jung, αυτή η κοινωνική μάσκα αναπτύσσεται ως ένας τρόπος για να γίνουμε πιο ευχάριστοι ή συμπαθείς. Για πολλούς, αναπτύσσεται νωρίς στην παιδική ηλικία, όπου οι σημαντικές εμπειρίες διαμορφώνουν την ιδέα μας για το ποιες συμπεριφορές ή συναισθήματα είναι αποδεκτές και ποιες όχι.
Ο Jung δεν πίστευε ότι η persona από μόνη της ήταν κακή. Η ικανότητα να ενσαρκώνουμε διάφορους ρόλους στη ζωή είναι απαραίτητη για να λειτουργούμε σε υψηλό επίπεδο. Είναι απαραίτητο να έχουμε μια περσόνα επαγγελματισμού στην εργασιακή μας ζωή ή μια περσόνα σεβασμού όταν έχουμε να κάνουμε με τους κοντινούς μας ανθρώπους. Αν μοιραζόσασταν τα πάντα, χωρίς καμία μάσκα ή φίλτρο, πιθανότατα θα βρισκόσασταν χωρίς φίλους πολύ γρήγορα. Το να οικοδομήσετε σχέσεις εμπιστοσύνης ή να αναπτύξετε θετικές σχέσεις απαιτεί κοινωνικές δεξιότητες, άλλωστε.
Ο Jung είδε την περσόνα ως πρόβλημα όταν συγχωνεύεται με τον εσωτερικό εαυτό: «ο κίνδυνος είναι να γίνουν πανομοιότυποι με την περσόνα τους – ο καθηγητής με το βιβλίο του, ο τενόρος με τη φωνή του. Τότε η ζημιά έχει γίνει – στο εξής ζει αποκλειστικά με φόντο τη δική του βιογραφία… Θα μπορούσαμε να πούμε, με λίγη υπερβολή, ότι η περσόνα είναι αυτό που στην πραγματικότητα δεν είναι κανείς, αλλά που ο ίδιος αλλά και οι άλλοι νομίζουν ότι είναι».
Όταν κάποιος ταυτίζεται υπερβολικά με την περσόνα, η ταυτότητά του εξαρτάται από τον εξωτερικό κόσμο. Έχει ελάχιστη επίγνωση των ορίων μεταξύ του αληθινού εαυτού μέσα του και του τρόπου με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του ή πιστεύει ότι τον βλέπουν οι άλλοι. Όσο περισσότερο κάποιος διαστρεβλώνει και παραμορφώνει τη συμπεριφορά του για να ταιριάζει στις ανάγκες των άλλων, κάτι που συχνά αποκαλούμε «people-pleasing», τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τη γνώση του εαυτού του. Όσο περισσότερο ταυτίζεται κάποιος με την περσόνα, τόσο βαθύτερα θάβεται η αληθινή του προσωπικότητα.
Το μονοπάτι της αυθεντικότητας
Ένας άλλος κορυφαίος ψυχολόγος, ο Carl Rogers, εισήγαγε τη θεωρία της συμφωνίας για να εξηγήσει τη γέφυρα μεταξύ του πώς είναι κανείς στον κόσμο και της αυτοεικόνας του. Το μονοπάτι της ανάπτυξης και της εξέλιξης σημαίνει, με απλούς όρους, τη διαδικασία αποκάλυψης της αλήθειας του ποιος είσαι μέσα σου, και στη συνέχεια εργάζεσαι για να την ενσωματώσεις στον κόσμο. Αυτό απαιτεί επίγνωση της προσωπικότητας και τη συχνά τρομακτική εμπειρία του σπάσιμου του κελύφους του ψεύτικου εαυτού.
Μια από τις λειτουργίες της περσόνας είναι να δημιουργεί μια σκόπιμη εντύπωση, μια πράξη που έχει ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Η περσόνα προσφέρει έναν οδηγό δίνοντάς σας μια εικόνα του ποιοι δεν είστε. Αυτό που αισθάνομαι αληθινό και αυθεντικό προέρχεται από ένα μέρος βαθιά μέσα μου, συνήθως ένας εσωτερικός ψίθυρος ή μια αίσθηση γνώσης, που μου υπενθυμίζει όταν δεν ενεργώ με έναν τρόπο που αισθάνομαι αληθινός. Η αλήθεια δεν έχει κανένα επιθυμητό αποτέλεσμα, εκτός από το να εκφραστεί.
Μέρος της διαδικασίας της απελευθέρωσης από τη μάσκα είναι απλώς να συνειδητοποιούμε πότε και σε ποιο βαθμό εμφανίζεται στην επιφάνεια. Χρειάζεται θάρρος για να αφαιρέσετε τη μάσκα. Η διαδικασία δεν πρέπει να εκβιαστεί, αλλά να εξερευνηθεί με υπομονή. Απαιτείται ειλικρίνεια προς τον εαυτό σας για να διερευνήσετε πότε η μάσκα είναι ενεργή και τι νιώθετε ότι κερδίζετε ενεργώντας με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Ποιοι είναι οι λόγοι, οι δικοί σας λόγοι, που φοράτε τη μάσκα αυτή; Θα μπορούσε να είναι η επικύρωση, το κύρος, ο σεβασμός ή η αποφυγή της απόρριψης.
Ό,τι κι αν είναι αυτό, να ξέρετε ότι ο πόνος του να μην φέρνετε τον αληθινό σας εαυτό στην επιφάνεια και να ζείτε με έναν τρόπο που σας φαίνεται σωστός, είναι πολύ μεγαλύτερος από οποιονδήποτε στόχο επιτυγχάνει η μάσκα. Είτε είστε αληθινοί με τον εαυτό σας είτε όχι, σε κάποιους ανθρώπους θα αρέσετε, σε άλλους όχι. Η επιλογή είναι να είστε αυθεντικοί και να σας συμπαθήσουν ή να σας αντιπαθήσουν, ή μη αυθεντικοί και να σας συμπαθήσουν ή να σας αντιπαθήσουν. Όσο κλισέ κι αν ακούγεται, είναι προτιμότερο να γίνεις αρεστός ή αντιπαθής γι’ αυτό που πραγματικά είσαι, παρά να ζεις ένα ψέμα.
