Πληθώρα επαγγελματιών ψυχικής υγείας τείνει να αναγάγει σε επιστήμη απλές ανθρώπινες δραστηριότητες, για τις οποίες πλέον οι άνθρωποι αναζητούν οδηγίες και επιστημονική γνώση. Παράλληλα εκλογικεύονται και αναλύονται συναισθήματα και αντιδράσεις που ορισμένα χρόνια πριν αποτελούσαν απλά εμπειρίες και βιώματα.
Η συνολική τάση του σύγχρονου κόσμου για στροφή προς έναν πιο περίπλοκο τρόπο ζωής και σκέψης αποτυπώνεται και στην ψυχιατρική. Κατά τον τρόπο αυτό, ορισμένες φορές οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, αντί να γίνουμε ένα δεκανίκι στην προσπάθεια των ανθρώπων για καλύτερη ζωή, κινδυνεύουμε να συνεισφέρουμε στη δημιουργία ενός σύγχρονου λαβυρίνθου, όπου το ζητούμενο της ευτυχίας και της ψυχικής γαλήνης- ευεξίας απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από το οπτικό μας πεδίο.
Τα παραδείγματα είναι αναρίθμητα:
Τα ζευγάρια προτιμούν να απευθυνθούν σε ένα σύμβουλο γάμου- σχέσεων για να λύσουν τα προβλήματά τους αντί να μάθουν να μιλούν μεταξύ τους και το ένστικτο της επικοινωνίας έχει μετατραπεί σε τέχνη με πολύ συγκεκριμένους και απαράβατους κανόνες. Χωρίς καμία προσπάθεια μείωσης της συμβολής της συμβουλευτικής γάμου στην ποιότητα των σχέσεων, η συζήτηση αλλά και οι καβγάδες ακόμη δεν πρέπει να υποκαθίστανται πλήρως.
Ο χωρισμός δε βιώνεται σε ένα σκοτεινό δωμάτιο απομόνωσης, με κλάμα και στενάχωρα τραγούδια αλλά σε ένα γραφείο ψυχοθεραπευτή, με την απορία για το κατά πόσον ο βαθμός και η διάρκεια της στεναχώριας είμαι “φυσιολογικά”. Η σεξουαλικότητα αλλά και ίδιος ο έρωτας κινδυνεύει να τεμαχιστεί και να αναλυθεί στο ντιβάνι της ψυχοθεραπείας σε τέτοιο βαθμό, που μπορεί να χάσει τη μαγεία του.
Αντίστοιχος τομέας της ζωής που έχει πεδίο έρευνας και συμβουλευτικής εκ μέρους της ψυχολογίας είναι ο τρόπος ανατροφής των παιδιών. Κάθε στάδιο εξέλιξης ενός παιδιού μοιάζει να είναι μια ξεχωριστή επιστήμη και οι γονείς φαίνεται να κινούνται σε ένα ναρκοπέδιο από λάθη, τα οποία και δεν επιτρέπεται να ανακαλύψουν μέσα από την εμπειρία.
Υπάρχει συγκεκριμένος τρόπος για να εισάγουμε τις τροφές, συγκεκριμένος ενδεδειγμένος τρόπος για να παίζουν τα παιδιά. Το παιχνίδι στη φύση έγινε “messy play”.
Οι γονείς κάποιες φορές φαίνεται να βρίσκονται σε μια ατέρμονη προσπάθεια αποφοίτησης από το πανεπιστήμιο γονεϊκότητας παρόλο που αυτό δεν υπάρχει. Και πάλι η μέση λύση φαίνεται να είναι η χρυσή τομή: είναι ευχάριστο που υπάρχουν γνώσεις όσον αφορά στην ψυχολογία των παιδιών και εξίσου ευχάριστο που οι γονείς προτίθενται να προετοιμαστούν. Πολλές φορές όμως χάνονται πίσω από την προετοιμασία και δε βιώνουν το γονεϊκό ρόλο όσο αβίαστα θα έπρεπε, ενσωματώνοντας και καταπολεμώντας τα αυθόρμητα αναδυόμενα άγχη, τους φόβους αλλά και τις απόψεις τους.
Το marketing των φαρμακευτικών εταιρειών, με τη συμμετοχή της ίδιας της επιστήμης της ψυχολογίας συνέβαλαν στη νοσοποίηση πολλών φυσιολογικών συμπεριφορών και οδήγησαν τους ανθρώπους σε μια διαρκή επαγρύπνηση όσων αφορά σε πιθανά λάθη τους, στα συναισθήματά τους και στη στάση τους γενικότερα. Φυσιολογικές διαδικασίες της ύπαρξης διαστρέφονται σε ιατρικά προβλήματα.
Η θλίψη, η αμφιβολία, ο θυμός, το πένθος παθολογικοποιούνται πολύ εύκολα. Κοντεύουμε να ξεχάσουμε πόσο φυσιολογικό είναι να κλαίει κανείς, να φωνάζει, να μαλώνει, να απογοητεύεται και αναζητούμε τη συνδρομή του πλησιέστερου επαγγελματία ψυχικής υγείας, αναζητώντας και λαμβάνοντας πολλές φορές την “κατάλληλη” διάγνωση. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το γεγονός ότι ο πολιτισμός μας και ο τρόπος ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες γεννά ψυχικές ασθένειες αλλά παράλληλα παρατηρούμε και μία διεύρυνση των ορισμών των ψυχικών ασθενειών, ώστε τα όρια προς το φυσιολογικό να είναι πλέον δυσδιάκριτα και για τους έχοντες τις αντίστοιχες εμπειρίες.
Ακόμη και ως προς τη διπολική διαταραχή υπάρχει μία αυξανόμενη ανησυχία αλλά και μία τάση παθολογικοποίησης κάθε εναλλαγής της διάθεσης. Η έννοια του ψυχικού προβλήματος κινδυνεύει πολλές φορές να στεγάσει απλά συμπεριφορές που δεν είναι κοινωνικά αποδεκτές και αυτό εμπερικλείει τον κίνδυνο της υποκειμενικότητας.
Η αρθρογραφία γύρω από ζητήματα ψυχολογίας είναι βέβαια ένα πολύ χρήσιμο μέσο στον αγώνα για ψυχοεκπαίδευση. Αν όμως, με τη “συνδρομή” του διαδικτύου, περιοριστούμε στην απαρίθμηση συμπτωμάτων, κινδυνεύουμε να προωθήσουμε μία διαδικασία κλινικών διαγνώσεων του καθενός από τον ίδιο του τον εαυτό.
Παράλληλα, η ίδια η ψυχοθεραπεία περιπλέκεται. Αναρίθμητες διαφορετικές προσεγγίσεις αντί να γίνουν όπλα στη φαρέτρα των θεραπευτών, γίνονται πολλές φορές τροχοπέδη ως προς τη σωστή καθοδήγηση του θεραπευόμενου.
Ο πατέρας της ψυχανάλυσης, Sigmund Freud, θεωρούσε ότι η ψυχανάλυση μπορεί να θεραπεύσει τα προβλήματα του νευρωτικού ατόμου, όχι όμως και τη «φυσιολογική» δυστυχία που συνοδεύει το σύγχρονο πολιτισμό.
Πλέον, η ψυχοθεραπεία καλείται να αντιμετωπίσει και τη «φυσιολογική» δυστυχία, δηλαδή το άγχος, το φόβο, τη θλίψη ή το θυμό, καθώς και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα της καθημερινότητας.
Η ανασφάλεια, η ανία, η μοναξιά, η αναβλητικότητα, τα διλήμματα και όλες οι εσωτερικές συγκρούσεις γίνονται αντικείμενα προσωπικής αναζήτησης και ψυχοθεραπεία, καθώς ο σύγχρονος άνθρωπος αναζητά αυτό που πραγματικά θέλει.
Στην προσπάθεια ανεύρεσης της αληθινής ευτυχίας και της βαθιάς ικανοποίησης από τη ζωή, η επιστήμη της σύγχρονης ψυχιατρικής- ψυχολογίας καλείται να συμβάλλει, αναλογιζόμενη παράλληλα τα όριά της.
Είμαστε άραγε σίγουροι ότι δέκα χρόνια ψυχοθεραπείας θα βοηθήσουν περισσότερο στο ταξίδι της αυτογνωσίας από ό,τι δέκα χρόνια γεμάτα αληθινές εμπειρίες, φιλίες, τσακωμούς, σχέσεις, ταξίδια, απογοητεύσεις και άλλα τόσα βιώματα;
Είμαστε σίγουροι πως οι απαντήσεις στα “γιατί” της ζωής έρχονται μόνο μέσα από τις διαγνώσεις και την ανάλυση; Ή μήπως απομακρυνόμαστε όλοι σταδιακά από τον πυρήνα της ζωής;
Ο Χρόνης Μίσσιος, στο βιβλίο του “Το κλειδί είναι κάτω από το γεράνι” περιγράφει γλαφυρά τον τρόπο με τον οποίο αυτή η περίπλοκη προσέγγιση της ζωής τείνει να αποκρύψει την ουσία από τα μάτια μας:
“Λένε πως ο άνθρωπος ως λογικό ον μπορεί να καθορίσει τη μοίρα του, ξεχνούν όμως πως η πλάνη είναι η αποτίμηση της λογικής, μιας και διαφορετικά η λογική δε θα’ χε καμια δυνατότητα διάκρισης.Πόσο ακατανόητο έγινε το αυτονόητο, πόσο δύσκολο το εύκολο, πόσο πολύπλοκο το απλό, πόσο υποχώρησαν οι αισθήσεις και οι κινήσεις του κορμιού. Οι πολιτισμένοι άνθρωποι περπατάνε για άσκηση πια, όχι από ανάγκη, εκεί που συζεί, που δένεται το κορμί με την πλάση. Αντί να σκύψεις να μυρίσεις ένα λουλούδι ή να σκαλίσεις τη γη, κάνεις επικύψεις σαν μαλάκας μέσα σ’ ένα κουτί από μπετόν, ή…τρέχεις πάνω σ’ ένα σταματημένο ποδήλατο.”
Ίσως τελικά, αντί να αναζητούμε οδηγίες για τα πάντα, πρέπει να ανοίξουμε ξανά τα μάτια μας και να ανακτήσουμε τη χαμένη ικανότητα να αφουγκραζόμαστε και να βιώνουμε.
