Η συλλογή και η αποθήκευση αντικειμένων αποτελεί μια συμπεριφορά που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο είδος από την αρχή της ύπαρξής του, καθώς έχει ως βασικό στόχο την επιβίωση. Ωστόσο, υπάρχουν άτομα τα οποία καταλήγουν να αποθηκεύουν υπερβολικά πολλά αντικείμενα, αξίας ή και μη, με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην είναι δυνατή η χρήση τους – από ένα σημείο και μετά – αλλά και να τίθενται σε κίνδυνο η ασφάλεια, ακόμα και η ίδια η ζωή του ατόμου.
Στην περίπτωση που το άτομο συσσωρεύει αντικείμενα, τα οποία αδυνατεί να αποχωριστεί λόγω του έντονου άγχους και του αισθήματος δυσφορίας που του προκαλείται από μια τέτοια ενέργεια, είναι πιθανό να μιλάμε για διαταραχή παρασυσσώρευσης (hoarding disorder). Πιο συγκεκριμένα, γίνεται λόγος για τη συγκεκριμένη διαταραχή όταν πληρούνται τα παρακάτω κριτήρια:
- Το άτομο νιώθει συναισθηματικά συνδεδεμένο με τα αντικείμενα και δυσκολεύεται να τα αποχωριστεί
- Το άτομο είναι πεπεισμένο ότι «χρειάζεται» όλα αυτά τα αντικείμενα που συγκεντρώνει και βιώνει distress στο ενδεχόμενο απώλειάς τους
- Λόγω της συσσώρευσης των αντικειμένων ο προσωπικός χώρος του ατόμου γεμίζει ασφυκτικά, με αποτέλεσμα να καθίσταται επικίνδυνος για την σωματική του ακεραιότητα, ενώ παραμελούνται η σωματική υγιεινή, καθώς και οι κοινωνικές και επαγγελματικές υποχρεώσεις του
- Τα παραπάνω συμπτώματα δεν αιτιολογούνται από άλλες ψυχιατρικές διαταραχές
Τα τελευταία χρόνια, η διαταραχή παρασυσσώρευσης αποτελεί μια ξεχωριστή διαταραχή που εντάσσεται στο ψυχαναγκαστικό φάσμα και διαφοροποιείται από την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Αυτό γιατί, ενώ ο πάσχων από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να έχει και παρασυσσωρευτικά συμπτώματα, οι περισσότεροι ασθενείς με διαταραχή παρασυσσώρευσης, συνήθως δεν εμφανίζουν άλλα ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα. Επίσης, είναι δυνατόν να συνυπάρχει με άλλες ψυχικές και ψυχιατρικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα με: σχιζοφρένεια, κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, κλεπτομανία και διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Το άτομο σταδιακά αρχίζει να αναπτύσσει μια σειρά βαθύτερων σκέψεων γύρω από τα αντικείμενα και έτσι νιώθει όλο και πιο έντονη και επιτακτική την ανάγκη να τα συγκεντρώνει και να τα στοιβάζει στον προσωπικό του χώρο, καταλήγοντας πολλές φορές να δυσκολεύεται μέχρι και να κινηθεί ανάμεσά τους, να μην τηρεί τους κανόνες υγιεινής, αλλά και να κινδυνεύει να τραυματιστεί από αυτά. «Θα το κρατήσω. Μπορεί να μου χρειαστεί στο μέλλον», «Μου θυμίζει τις διακοπές με τον άντρα μου», «Έχει μοναδική ομορφιά», «Κρατώντας το, το διασώζω» είναι μερικές μόνο από τις πεποιθήσεις ενός ατόμου με διαταραχή παρασυσσώρευσης.
Τα αίτια της εν λόγω διαταραχής δεν είναι απόλυτα σαφή και δεν φαίνεται να έχουν να κάνουν με τη βίωση υλικής αποστέρησης. Φαίνεται, ωστόσο, να σχετίζονται με κληρονομικούς παράγοντες, σοβαρές δυσκολίες στη σύναψη και διαχείριση διαπροσωπικών σχέσεων, δυσκολίες στην επεξεργασία πληροφοριών, παράγοντες που σχετίζονται με τη βίωση πρώιμων εμπειριών, καθώς και με δυσλειτουργικές πεποιθήσεις γύρω από τα αντικείμενα που συσσωρεύονται. Όλα τα παραπάνω συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης στάσης του ατόμου απέναντι στα αντικείμενα. Πιο συγκεκριμένα, συμπεριφορές που έχουν να κάνουν με την απόκτηση αυτών, οδηγούν σε ευχαρίστηση και στην ανάπτυξη αισθήματος ελέγχου απέναντι στις αντιξοότητες, ενώ η απώλειά τους προκαλεί συναισθήματα άγχους, θυμού, λύπης και ανασφάλειας.
Η αντιμετώπιση της διαταραχής παρασυσσώρευσης αποτελεί μια δύσκολη υπόθεση, καθότι το άτομο δεν αναγνωρίζει το πρόβλημα που βιώνει, ενώ υπερεκτιμά την υποκειμενική αξία των αντικειμένων και έτσι, ακόμα και όταν πιέζεται από το περιβάλλον του να λάβει θεραπεία, εγκαταλείπει γρήγορα και εύκολα τη διαδικασία. Εκτός αυτού, νιώθει τρομερά υπεύθυνο για τη διαφύλαξη κάποιων αντικειμένων και για αυτό θεωρεί χρέος του να τα συλλέγει. Ενθαρρυντικά αποτελέσματα, ωστόσο, φαίνεται να σημειώνονται από την εφαρμογή τεχνικών της γνωσιακής ψυχοθεραπείας, σε συνδυασμό με φαρμακοθεραπεία.
Συμπερασματικά, η διαταραχή παρασυσσώρευσης αποτελεί μια δύσκολη κλινική περίπτωση, η οποία χρήζει περαιτέρω μελέτης προκειμένου να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά η άρνηση του ατόμου για θεραπεία, αλλά και να επιτευχθεί η μείωση της επιβάρυνσης που προκαλείται στη οικογένεια λόγω της διαταραχής του.
