Το αν βλέπετε τη ζωή σας είτε ως απειλή είτε ως πρόκληση θέτει σε κίνηση έναν διαμετρικά αντίθετο καταρράκτη σκέψεων, συναισθημάτων και ενεργειών που θα υπαγορεύσει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζετε τη ζωή σας και την κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθεί αυτή.
Το πρόβλημα είναι πως το αν θα αντιδράσουμε στη ζωή μας σαν να τη βλέπουμε ως απειλή ή ως πρόκληση καθοδηγείται αρχικά από τα βαθιά ριζωμένα ένστικτά μας. Το ένστικτο της απειλής (στην πραγματικότητα το ένστικτο της επιβίωσης), το οποίο έχει αναπτυχθεί από δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, ενεργοποιείται ακαριαία για να μας προστατεύσει από τον αντιληπτό κίνδυνο: Βιώνουμε ενστικτώδη και δραματικά συναισθήματα, όπως φόβο και θυμό – το σώμα μας κινητοποιείται μέσω ισχυρών φυσιολογικών αλλαγών που σχεδιάστηκαν για να μας βοηθήσουν να επιβιώσουμε – και η εστίασή μας στενεύει και η σκέψη μας επιταχύνεται για να διασφαλίσουμε ότι δίνουμε προσοχή αποκλειστικά στην παρούσα απειλή και μπορούμε να δράσουμε γρήγορα για να την αμβλύνουμε.
Αυτή η αντίδραση εξυπηρετούσε άριστα τους ανθρώπους στην πρωτόγονη εποχή, όταν αντιμετωπίζαμε απειλές που ήταν προφανείς και άμεσες. Τότε, δεν υπήρχε άλλη επιλογή από το να αντιδράσουμε άμεσα και επειγόντως αν θέλαμε να έχουμε πιθανότητες επιβίωσης. Ωστόσο, λόγω της φύσης της σύγχρονης ζωής μας, αυτή η αμυντική στάση θα μείωνε περισσότερο τις πιθανότητες επιβίωσης ή επιτυχούς πλοήγησης στη ζωή σας. Η οδυνηρή ειρωνεία του ενστίκτου της απειλής είναι ότι κάποτε εξασφάλιζε την ασφάλεια και την ευημερία μας (για να μην αναφέρουμε το μέλλον της ανθρωπότητας), αλλά σήμερα μπορεί στην πραγματικότητα να μας βλάψει και να κάνει τη ζωή μας χειρότερη.
Ανταπόκριση στην απειλή
Είναι μη ρεαλιστικό να περιμένετε ότι δεν θα βιώσετε ποτέ ξανά τη ζωή σας με το ένστικτο της απειλής. Όλοι θα θέλαμε να είμαστε ψύχραιμοι, ήρεμοι και συγκεντρωμένοι όταν αντιμετωπίζουμε τα σκαμπανεβάσματα της ζωής, αλλά αυτό σπάνια συμβαίνει, τουλάχιστον αρχικά. Επειδή η αντίδραση της απειλής έχει συνδεθεί στον εγκέφαλό μας μέσω εκατομμυρίων ετών εξέλιξης, κάποια συναισθήματα απειλής είναι αναπόφευκτο μέρος της πλήρους ζωής. Ως εκ τούτου, η παρουσία της αντίδρασης απειλής όταν αντιμετωπίζετε τις αντιξοότητες της ζωής είναι λιγότερο σημαντική από το αν θα συνεχίσετε να αντιδράτε σε αυτήν με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν οι πρωτόγονοι πρόγονοί μας ή αν θα είστε σε θέση να την αφήσετε και να στραφείτε σε έναν προσανατολισμό πρόκλησης.
Αναγνωρίζουμε την απειλή
Το πρώτο βήμα για τη μετάβαση από την αντίδραση απειλής στην αντίδραση πρόκλησης είναι να αναγνωρίσουμε ότι ενεργοποιείται το ένστικτο της απειλής. Συχνά, οι αντιδράσεις απειλής μας είναι τόσο ισχυρές και ριζωμένες που δεν έχουμε συνειδητή επίγνωση αυτών- το ένστικτο μάχης ή φυγής ενεργοποιείται και μας παρασύρει η αμεσότητα και η έντασή του. Χωρίς να αναγνωρίσετε την παρουσία της, δεν υπάρχει τρόπος να ενεργοποιήσετε τον εξελιγμένο εγκέφαλό σας και να σταματήσετε το ξεπερασμένο ένστικτο της απειλής από το να συνεχίσει να ελέγχει την αντίδρασή σας.
Το να αποκτήσουμε, βέβαια, επίγνωση του ενστίκτου της απειλής όταν αυτό συμβαίνει δεν είναι μαγικό – είναι απλώς θέμα του να έχετε το «ραντάρ» σας όταν προκύπτουν απροσδόκητα ή ανεπιθύμητα γεγονότα στη ζωή σας.
Αποδεχόμαστε την απειλή
Το επόμενο βήμα για να ξεπεράσετε το ένστικτο της απειλής είναι να το αποδεχτείτε ως φυσιολογικό. Πόσο φυσιολογικό, ρωτάτε; Τόσο φυσιολογικό που δισεκατομμύρια και δισεκατομμύρια ανθρώπινα όντα επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια έχουν βιώσει την ίδια αντίδραση πριν από εσάς. Δυστυχώς, η ίδια η απειλή δεν είναι το μόνο πρόβλημα όταν βιώνετε το ένστικτο της απειλής ως αντίδραση στη ζωή. Υπάρχουν τρία πράγματα που μπορούν να επιδεινώσουν τον αντίκτυπο που έχει πάνω σας:
– Το να αφήνετε το ένστικτο της απειλής να σας κατακλύσει και να καθοδηγεί τη σκέψη, τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις σας.
– Προσπαθώντας να αγνοήσετε ή να αποσπάσετε την προσοχή σας από την αντίδραση απειλής με την ελπίδα ότι αυτή θα εξαφανιστεί. Όμως, αυτή τείνει να επιμένει και να εντείνεται αν δεν τη σταματήσετε ενεργά. Εξαιτίας αυτού, μια αντίδραση απειλής τείνει να είναι μεγάλη και ισχυρή σαν ένας γορίλας 800 κιλών στο δωμάτιο. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα μπορέσετε να την αγνοήσετε για πολύ και, μέχρι τότε, μπορεί να είναι πολύ αργά για να επιλύσετε την αιτία της αντίδρασης με θετικό τρόπο.
– Μη συνειδητοποιώντας ότι η αντίληψή σας για την κατάσταση γίνεται μέσα από τον φακό του ενστίκτου της απειλής. Όχι μόνο βιώνετε τις δυσκολίες της κατάστασης. Αισθάνεστε άσχημα επειδή αισθάνεστε άσχημα, πράγμα που σας κάνει να αισθάνεστε ακόμη χειρότερα και αυτό αυξάνει την αντίληψη της απειλής και της βλάβης που προκαλείται.
Κατανοούμε την απειλή
Με το ένστικτο της απειλής στη σωστή του προοπτική και την ψυχολογική και συναισθηματική του ένταση να έχει χαμηλώσει, είμαστε τώρα σε θέση να ξεκινήσουμε τη μετάβαση από την αντίδραση απειλής στην αντίδραση πρόκλησης. Αυτή η μετάβαση ξεκινά με την κατανόηση της ακριβούς φύσης της κατάστασης και του τι την κάνει τόσο απειλητική. Οι συνήθεις απειλές για τη ζωή μας περιλαμβάνουν την καριέρα, τα οικονομικά, τις σχέσεις και την υγεία μας. Όταν έχετε μια σαφή κατανόηση του τι σας απειλεί, αυτό γίνεται πιο απτό, πιο σαφώς καθορισμένο και πιο διαχειρίσιμο, αντί για ένα άμορφο αίσθημα απειλής για την επιβίωσή σας.
Οι δύσκολες καταστάσεις της ζωής συχνά δημιουργούν ένα «διπλό χτύπημα» όταν πρόκειται για το ένστικτο της απειλής. Υπάρχουν προφανείς απειλές, όπως σοβαρά προβλήματα υγείας ή οικονομική καταστροφή. Αλλά αυτές οι εμφανείς απειλές συχνά πυροδοτούν εσωτερικές «κρίσεις του εαυτού» που απειλούν την αντίληψή μας για τον εαυτό μας.
Για παράδειγμα, το να χάσετε την εργασία σας μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την άποψή σας για τον εαυτό σας ως ικανό άτομο. Μια ασθένεια μπορεί να προκαλέσει υπαρξιακή ανησυχία για τη θνησιμότητά σας. Για να μεταβείτε από την απειλή στην πρόκληση, πρέπει να κατανοήσετε και να αντιμετωπίσετε και τα δύο επίπεδα της απειλής που είναι παρόντα.
Ανταποκρινόμαστε στην απειλή
Μια ισχυρή ένδειξη της μετάβασής σας από την απειλή στην πρόκληση είναι η ικανότητά σας να αντισταθείτε σε αυτό το βαθιά ριζωμένο ένστικτο που διέπει τις αντιδράσεις μας για όσο καιρό οι άνθρωποι περπατούν στη Γη. Αν μπορέσετε να αναγνωρίσετε αυτή τη διακλάδωση του δρόμου και να πάρετε το λειτουργικό μονοπάτι, θα σημειώσετε μια μεγάλη νίκη στη μετάβασή σας στην αντίδραση της πρόκλησης και στην ικανότητά σας να αντιμετωπίζετε τις δύσκολες καταστάσεις της ζωής με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο.
Τις περισσότερες φορές, η επιλογή του «λειτουργικού δρόμου» όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια δύσκολη κατάσταση ζωής ξεκινά με το να μην κάνουμε τίποτα. Αυτή η παύση από την αμεσότητα, την ένταση και τον επείγοντα χαρακτήρα του γεγονότος ζωής που μόλις παρουσιάστηκε μας επιτρέπει να σταματήσουμε το ένστικτο της απειλής προτού προλάβει να μας κυριεύσει πλήρως και προτού μας κάνει κακό.
Στη συνέχεια μπορείτε να αποφασίσετε ποιος είναι ο καλύτερος δρόμος για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσετε. Το ένστικτο της απειλής μας κάνει να εστιάζουμε στα πιο παρόντα και προφανή σημάδια της απειλής. Με άλλα λόγια, απορροφούμαστε τόσο πολύ από τα «δέντρα» που δεν μπορούμε να δούμε το «δάσος».
Όπως σημείωσα και παραπάνω, αυτό λειτούργησε για τους προγόνους μας, αλλά δεν θα λειτουργήσει όταν αντιμετωπίζουμε την πολυπλοκότητα της ζωής στον 21ο αιώνα. Ο στόχος της ανταπόκρισης στις δυσκολίες της ζωής ως πρόκληση περιλαμβάνει τη θέαση και την ανταπόκριση τόσο στα δέντρα (την άμεση απειλή) όσο και στο δάσος (τη ζωή σας). Μια αντίδραση που είναι ήρεμη, σκόπιμη, λογική και βασισμένη σε λύσεις θα επιτύχει αυτόν τον στόχο.
