Στη ζωή μας κάποια δεδομένα, όπως το ύψος μας ή η πόλη που μένουμε, είναι αδιαμφισβήτητα και ο καθένας μπορεί να τα παρατηρήσει ή να τα ανακαλύψει. Η αυτοεκτίμηση, όμως, δεν αφορά δεδομένα.
Στον πυρήνα της φωλιάζουν ερμηνείες και πεποιθήσεις σχετικά με την αξία που πιστεύουμε ότι έχουμε σαν άνθρωποι, μεγάλη ή μικρή, και εκφράζουν την εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τον εαυτό μας ανεξάρτητα από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά ή τις ικανότητές μας. Είναι η υποκειμενική γνώμη που μάθαμε να έχουμε και, όπως κάθε άλλη, έτσι και αυτή ίσως είναι σωστή, αντικειμενική, ακριβής ή ρεαλιστική, αλλά ίσως είναι και λανθασμένη, προκατειλημμένη, ανακριβής ή απλά ένα ψέμα.
Η γνώμη που σχηματίσαμε για τον εαυτό μας
Αλλά πότε και πώς τη μάθαμε αυτήν τη γνώμη; Τη μάθαμε κυρίως σε μικρή ηλικία, αλλά όχι απαραίτητα, μέσα από τις εμπειρίες που βιώσαμε. Αν οι εμπειρίες αυτές ήταν θετικές, σχηματίσαμε μια υγιή γνώμη, αλλά αν ήταν αρνητικές, την ίδια πορεία ακολούθησε και η γνώμη που έχουμε για τον εαυτό μας. Με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια.
Μάθαμε με διάφορους τρόπους – από γεγονότα που αφορούσαν εμάς, από την παρατήρηση της εμπειρίας κάποιου άλλου, από τη σύγκριση, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ή από όσα (μας) έλεγαν ή (μας) έκαναν οι άνθρωποι γύρω μας.
Έτσι, η γνώμη για τον εαυτό μας πήρε μορφή σταδιακά και συστηματικά, αργά αλλά σταθερά, μέσα από τις φωνές που μας έλεγαν ποιοι άνθρωποι είμαστε ή «πρέπει» να είμαστε για να μας αποδέχονται, από τα βλέμματα που μας υπενθύμιζαν αν είμαστε καλοί ή κακοί, από τη στοργή που μας ψιθύριζε ότι αξίζουμε να μας αγαπούν ή την απόρριψη που μας φώναζε ότι δεν έχουμε δικαίωμα στην αγάπη.
Όσα ακούσαμε από τους σημαντικούς ανθρώπους στην οικογένεια, όσα είδαμε στην κοινωνία, όσα βιώσαμε στο σχολείο ή την παρέα μας, όλα επηρέασαν τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας, την αυτοεικόνα μας, που μπορεί να σχηματίστηκε στο παρελθόν, αλλά επιμένει, δουλεύει μέσα μας μέχρι και σήμερα. Γεμάτη αποσκευή – ελαφριά, βαριά.
Από όσα (μας) συνέβησαν, βγάλαμε συμπέρασμα ότι αξίζουμε σαν άνθρωποι ή ότι όχι και – ασυνείδητα – διαμορφώσαμε πεποιθήσεις για τον εαυτό μας, τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο. Αν οι πεποιθήσεις αυτές ήταν λειτουργικές – οι γονείς μου με αγαπάνε, άρα είμαι καλή – μας στηρίζουν ως και σήμερα. Αν ήταν δυσλειτουργικές – οι γονείς μου έχουν δίκιο που με τιμωρούν, είμαι κακός – επιμένουν να μας πληγώνουν. Και τις θετικές και τις αρνητικές πεποιθήσεις συνεχίζουμε να τις αποδεχόμαστε γιατί κάποτε τις πιστέψαμε. Στην αυτοεκτίμηση μένουμε πάντα παιδιά.
Η αυτοεικόνα είναι μια ψυχολογική διαδικασία, εν εξελίξει…
Μάθαμε για τον εαυτό μας σε παιδική ηλικία, αλλά η αυτοεικόνα μας είναι μια ψυχολογική διαδικασία που εξελίσσεται. Αν ως ενήλικες ζούμε, εργαζόμαστε και κάνουμε σχέσεις σε ένα υγιές περιβάλλον που μας φροντίζει, μας υποστηρίζει και μας παρακινεί, τότε και η αυτοεικόνα μας είναι υγιής. Γερά θεμέλια στη δυνατότητά μας και ασπίδα στην ψυχική μας υγεία.
Αν στην ενήλικη ζωή μας, όμως, βιώνουμε αρνητικές εμπειρίες, τότε ανάλογα επηρεάζεται και η αυτοεικόνα μας.
Πώς μπορεί να συμβεί αυτό;
Μπορεί, κυρίως, αν περάσουν από τη ζωή μας τοξικοί άνθρωποι ή αν παγιδευτούμε σε κακοποιητικές σχέσεις: αν ο/η σύντροφος μας μειώνει και μας απορρίπτει, με εκείνη τη φωνή που συνεχώς φοβίζει «δεν μπορείς χωρίς εμένα», που συνεχώς κατηγορεί «δεν κάνεις τίποτα σωστά», σε μια σχέση που μας αποδυναμώνει να αισθανόμαστε απροστάτευτοι, που μας κρατάει πίσω να μην τολμήσουμε το βήμα προς τα εμπρός· αν βιώνουμε εκφοβισμό στον εργασιακό χώρο από συναδέλφους ή ανωτέρους που παίρνει την ύπουλη μορφή του αποκλεισμού από σημαντικές συναντήσεις, την ανάθεση λιγοστών καθηκόντων ή τη συστηματική απαλλαγή από καθήκοντα, τη δυνατή σιωπή στο μήνυμά μας, την επικριτική ανατροφοδότηση στην αποτελεσματική μας απόδοση, την προσποιητή επιβράβευση στο κατόρθωμά μας, με εκείνη τη φωνή που ακροβατεί στην υποστήριξη ενώ τρέφει την ανασφάλεια. Και έτσι μένουμε.
Πώς θα βιώνουμε όμως υγιή αυτοεκτίμηση;
Η υγιής αυτοεκτίμηση είναι φως, η σταθερή εσωτερική πυξίδα που μας δείχνει την αυτογνωσία, εκείνη που προστατεύει την ψυχική μας υγεία, την ποιότητα της ζωής μας και τη συνολική μας ευημερία. Ένας πυλώνας η αυτοπεποίθηση, η εμπιστοσύνη στην κρίση και τις αποφάσεις μας, η παρακίνηση να τολμήσουμε προς νέες προκλήσεις με έμπνευση και δημιουργική περιέργεια, ο χώρος για να αξιοποιήσουμε τα ταλέντα μας και να κάνουμε τα όνειρά μας πραγματικότητα – η εσωτερική φωνή που μας λέει, «Μπορείς».
Άλλος πυλώνας η αγάπη για τον εαυτό μας και ο αυτοσεβασμός για την αξία που έχουμε σαν άνθρωποι, για το δικαίωμα να ζούμε και να είμαστε ευτυχισμένοι, η θετική αίσθηση που μας απελευθερώνει να έχουμε, να εκφράζουμε και να ικανοποιούμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας ενώ ταυτόχρονα απολαμβάνουμε τους καρπούς της προσπάθειάς μας – η εσωτερική φωνή που μας λέει, «Αξίζεις».
Αναγκαία συνθήκη:
Να επιλέγουμε, να προσκαλούμε και να δεχόμαστε στη ζωή μας ανθρώπους που μας αγαπούν και μας νοιάζονται, που μας ενδυναμώνουν και χαίρονται στη χαρά μας. Που γιορτάζουν τη μοναδικότητά μας. Αυτός (πρέπει να) είναι ο ορισμός του ιδανικού συντρόφου, του καλού φίλου, του υποστηρικτικού συναδέλφου.
Από την άλλη, η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι αντίλαλος. Δυναμώνει μέσα από τις φωνές που μας είπαν ή μας λένε πώς να βλέπουμε τον εαυτό μας, πώς να αισθανόμαστε για την ύπαρξή μας, ποιοι άνθρωποι (πρέπει να) είμαστε, πόσο αξίζουμε και με ποιους κανόνες και όρους να ζούμε τη ζωή μας. Αλλά το πρόσημο αρνητικό.
Και το χειρότερο, τις φωνές αυτές τις πιστέψαμε τότε, τις πιστεύουμε τώρα, τις αφήνουμε να μας παρασύρουν στο δικό τους σκοτάδι, σαν όπως ήθελαν οι Σειρήνες τον Οδυσσέα. Επηρεάζουν τις σκέψεις και τη συμπεριφορά μας, τις σχέσεις και τις αντιδράσεις μας, όσα κάνουμε και όσα ανεχόμαστε να (μας) κάνουν οι άλλοι. Οι φωνές έχουν ήχο και ηχώ ακόμα και όταν σιωπούν. Ένας παθολογικός κριτής με ονοματεπώνυμο.
Αναγκαία συνθήκη:
Από αντίλαλος να γίνουν οι φωνές απόηχος, να ξεθωριάσουν, να σβήσουν – και στα αυτιά και στην ψυχή μας. Δε μας είπαν, δε μας λένε την αλήθεια. Μόνο το δικό τους ψέμα, τη δική τους ανικανοποίητη επιθυμία, τη δική τους πληγωμένη αυτοεικόνα μας φόρτωσαν βάρος. Κι ας τις είχαμε αγαπήσει, κι ας τις είχαμε ανάγκη. Γιατί τις είχαμε. Και έτσι τις πιστέψαμε. Αλλά όχι πια, τώρα έχουμε επιλογή και το τέλος γίνεται αρχή.
Αυτή η συνειδητοποίηση ότι η αρνητική προκατάληψη που σχηματίσαμε για τον εαυτό μας στηρίχτηκε σε φωνές που δε μας είπαν την αλήθεια είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή – σταθερή χειρολαβή να κρατηθούμε στο ταξίδι της αυτογνωσίας και ζεστό φως να λάμψει τη δική μας αλήθεια στην πορεία της αυτοαποδοχής, της αυτοσυγχώρεσης και της αυτοσυμπόνιας.
Μπορείς. Αξίζεις.
