Αν παρατηρήσουμε την μέση ελληνική οικογένεια θα διαπιστώσουμε μια απίστευτα μεγάλη δυσκολία αυτονόμησης των παιδιών όταν ενηλικιωθούν. Και τη δυσκολία αυτή δεν την νιώθουν μόνο οι γονείς αλλά και τα ίδια τα παιδιά. Είναι πολύ σύνηθες το φαινόμενο των «ενήλικων παιδιών» διαφόρων ηλικιών (20,30,40,50…) που συμβιώνουν με τους γονείς τους. Όσο και αν η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών προσφέρει μια πρώτης τάξεως δικαιολογία για παράταση επ’ αόριστον του αποχωρισμού, στην πραγματικότητα οι λόγοι είναι ψυχολογικοί.
Όταν οι γονείς ασκούν έλεγχο μέσω της θυσίας και της φροντίδας τους
Φυσικά, η δυσκολία αυτονόμησης των ενήλικων παιδιών από τους γονείς δεν είναι κάτι που αναδύεται ξαφνικά αλλά έχει μια μακρά διαδρομή που ξεκινάει από τις πολύ τρυφερές ηλικίες των παιδιών. Χαρακτηριστικό των περισσότερων ελλήνων γονέων είναι ότι θεωρούν τα παιδιά τους δια βίου ιδιοκτησία. Μέσω της φροντίδας και της «θυσίας» για να τα μεγαλώσουν, πολλοί γονείς ασκούν πλήρη έλεγχο στα παιδιά τους και αρνούνται να τα αφήσουν να εξελιχθούν. Όταν τα παιδιά δεν μαθαίνουν να παίρνουν ρίσκα, όταν δεν αφήνονται να κάνουν λάθη και να μαθαίνουν από αυτά, όταν οι «φύλακες άγγελοι» γονείς κρατάνε τα παιδιά σε ένα ασφαλές μεν αποστειρωμένο δε περιβάλλον μη τυχόν και πληγωθούν τότε τα παιδιά απλά σταματάνε να «μεγαλώνουν». Βλέπετε, πλέον δεν υπάρχει και καμία ανάγκη για κάτι τέτοιο. Δεν είναι καθόλου τυχαία στη χώρα μας η ταύτιση των εννοιών «κακομαθημένα παιδιά» με τα «καλομαθημένα παιδιά»: εκφράζει την έντονη σύγχυση που έχουμε για το τι θεωρούμε καλό και κακό όσον αφορά τις παροχές των γονέων στα παιδιά τους.
Οι γονείς δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν και να αποδεχτούν το γεγονός ότι αυτού του είδους η σχέση με τα παιδιά τους δεν θα τους επιτρέψει να διεκδικήσουν ποτέ την ανεξαρτησία τους και να αμφισβητήσουν το γονεϊκό πρότυπο, στοιχεία δηλαδή που είναι απόλυτα συνυφασμένα με την υγιή ωρίμανσή τους. Ο απώτερος στόχος των γονέων αυτών είναι να καταστήσουν τη παρουσία τους απαραίτητη ακόμα και όταν τα παιδιά τους ενηλικιωθούν. Όμως με αυτό τον τρόπο τα παιδιά νιώθουν απόλυτα εξαρτημένα από τους γονείς τους και ανεπαρκή να τα βγάλουν πέρα μόνα τους. Η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους υποκαθίσταται από την εμπιστοσύνη στους γονείς τους.
Κακά τα ψέματα η πιο σημαντική μορφή ανεξαρτοποίησης των παιδιών είναι η οικονομική. Όσο τα παιδιά είναι οικονομικά εξαρτημένα από τους γονείς τους δεν μπορούμε να μιλάμε για ουσιαστική αυτονόμηση αφού στον πυρήνα τους όλες οι μορφές σχέσεων (όχι μόνο οι επαγγελματικές αλλά και οι ανθρώπινες σχέσεις), είναι συνάρτηση των οικονομικών δοσοληψιών .
Χρυσά κλουβιά για τα παιδιά μας λόγω «φόβου της άδειας φωλιάς»
Τι κρύβεται όμως πίσω από μια τέτοια άρνηση των γονέων να αποχωριστούν τα παιδιά τους; Οι γονείς προβάλουν ως δικαιολογίες ότι ο κόσμος έχει γίνει πολύ επικίνδυνος, ότι εγκυμονούν νέοι κίνδυνοι για τα παιδιά τους εκεί έξω. Με αυτόν τον τρόπο τεκμηριώνουν τον ρόλο τους ως προστάτες, ως φύλακες. Ακόμα και όταν τα παιδιά ενηλικιωθούν νιώθουν ότι τα παιδιά τους είναι ανέτοιμα να τα καταφέρουν μόνα τους. Όμως αυτό που τους ταλανίζει την ψυχή είναι η δική τους ανασφάλεια να ζήσουν μόνοι, μετά τον αποχωρισμό από τα παιδιά τους. Ουσιαστικά δηλαδή προβάλουν την δική τους ανεπάρκεια πάνω στην υποτιθέμενη ανεπάρκεια των παιδιών τους. Δεν είναι άλλωστε τυχαία η ερήμωση που νιώθει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των ελλήνων γονέων όταν τελικά τα παιδιά φεύγουν από το σπίτι.
Το «σύνδρομο της άδειας φωλιάς», όπως χαρακτηριστικά λέγεται, αναφέρεται στα συναισθήματα θλίψης και ματαίωσης που βιώνουν οι γονείς, όταν τα παιδιά τους ενηλικιώνονται ή φεύγουν από το πατρικό τους σπίτι. Οι γονείς από δορυφόροι των παιδιών τους δυσκολεύονται να μπουν σε νέες τροχιές και να αναπροσαρμόσουν τους ρόλους τους στη νέα πραγματικότητα. Ενώ όλα αυτά τα χρόνια είχαν ένα μπούσουλα, τώρα καλούνται να αναζητήσουν ένα νέο προσωπικό νόημα στη ζωή τους, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα επώδυνο και τρομαχτικό. Νιώθουν ότι τα παιδιά τους τους εγκαταλείπουν και ότι χάνουν την αξία τους ως γονείς χωρίς να αναλογίζονται ότι αυτή είναι η φυσιολογική εξέλιξη του μεγαλώματος των παιδιών: τα παιδιά να αποχωριστούν την πατρική τους οικογένεια όταν ενηλικιωθούν και να πάρουν την ζωή τους στα χέρια τους.
Δείτε τα παραδείγματα πως πολλοί γονείς αντί να αφήνουν τα παιδιά τους να πετάξουν ψηλά τα κρατάνε δεμένα κοντά τους: τα σπίτια που τους παραχωρούν που όλως τυχαίως είναι κοντά στο πατρικό ή και στην ίδια πολυκατοικία, πως προσπαθούν να τα βολέψουν σε καλές δουλειές χωρίς να τα αφήνουν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στον επαγγελματικό στίβο, πως κάποιοι γονείς που αυτοαποκαλούνται «φίλοι των παιδιών τους» έχουν ως απώτερο σκοπό την πρόσβαση σε όλα τα μυστικά που μπορεί να έχει και που είναι υγιές να έχει ένα παιδί και πως μερικοί κρατάνε τα παιδιά κοντά τους με λάφυρο κάποια κληρονομιά που τους υπόσχονται. Γνωρίζω ότι πολλοί γονείς θεωρούν τις παραπάνω ενέργειές τους ως φροντίδα και νοιάξιμο για τα παιδιά τους. Πιθανόν ως ένα σημείο να είναι, όμως χρειάζεται προσοχή γιατί αν το μέτρο ξεπερνιέται τότε καταλήγει να αποτελεί υπέρ-έλεγχο στη ζωή των παιδιών τους. Και δεν είναι καθόλου λίγες οι οικογένειες στη χώρα μας που για την έξωθεν καλή μαρτυρία φαντάζουν δεμένες και αγαπημένες αλλά που τα συναισθήματα που κατά βάθος νιώθουν τα παιδιά για τους γονείς τους μοιάζουν με εκείνα των εξουσιαζόμενων προς τους εξουσιαστές τους και που φυσικά μόνο αγάπη δεν θυμίζουν.
Ο φόβος του να μεγαλώνεις και να διαχειρίζεσαι την ελευθερία σου
Από την δικιά τους την μεριά τα παιδιά βολεύονται και αναβάλουν ή ματαιώνουν το μεγάλωμά τους το οποίο δεν είναι έτσι και αλλιώς μια εύκολη υπόθεση. Σε αυτό βοηθούν και οι υλικές παροχές των γονέων προς τα παιδιά, τα τυχερά της κοινής συμβίωσης ( φαγητό, διαμονή , λογαριασμοί κ.α). Βέβαια τα παιδιά συνήθως το έχουν τακτοποιήσει μέσα τους προτάσσοντας ως αιτία της παράτασης της συμβίωσης με τους γονείς τους το ότι θέλουν να φροντίσουν τους γονείς τους ή ότι φοβούνται μην τους στεναχωρήσουν. Όμως στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα είδος ιδρυματισμού όπου τα «ενήλικα παιδιά» φοβούνται να εγκαταλείψουν το οικείο και γνώριμο και να διεκδικήσουν την θέση τους στον κόσμο των ενηλίκων. Γιατί, η αλήθεια είναι, δεν υπάρχει πιο φοβιστικό πράγμα από το να μεγαλώνεις και να πρέπει να διαχειριστείς εσύ ο ίδιος την ελευθερία σου.
Εδώ βέβαια αξίζει να πούμε ότι όταν λέμε αυτονόμηση του παιδιού από την πατρική του οικογένεια δεν εννοούμε μόνο το πρακτικό μέρος, δηλαδή της μετακόμισής του σε ξεχωριστή οικία, αλλά κυρίως της συναισθηματικής απεξάρτησής του από την πρώτη του οικογένεια ώστε να μπορεί να επενδύσει και σε νέες σχέσεις. Είναι πολύ σύνηθες το φαινόμενο με παιδιά που παρόλο που φεύγουν από το σπίτι και φτιάχνουν δικές τους οικογένειες, συνεχίζουν να θεωρούν ως βασική τους οικογένεια την πατρική γεγονός που αιτιολογημένα δημιουργεί πάρα πολλές αντιδράσεις στα μέλη της νέας τους οικογένειας.
Ο ρόλος των γονέων δεν χάνεται, απλά αλλάζει . Παύει όμως να είναι πρωταγωνιστικός
Οι γονείς οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι ο ρόλους τους έχει στάδια, ότι κάποια στιγμή τα παιδιά τους θα πρέπει να αυτονομηθούν και να κάνουν τα δικά τους βήματα σε αυτόν κόσμο. Ακόμα και όταν δεν θα είναι οι απόλυτοι υπεύθυνοι για το παιδί τους, θα εξακολουθούν να είναι οι γονείς του σε μια πιο ισότιμη σχέση μαζί του αναγνωρίζοντάς του το δικαίωμα να νοιάζεται εξίσου ή και περισσότερο για άλλους ανθρώπους. Είναι πολύ εγωιστική η επιθυμία τους να εξακολουθούν να είναι οι πρωταγωνιστές στις ζωές των ενήλικων παιδιών τους. Στην ελληνική πραγματικότητα ένα πολύ έντονο φαινόμενο είναι η απαίτηση των γονέων για τα «καλά γεράματα», υπό την έννοια τα παιδιά τους να τους φροντίσουν όταν θα είναι γέροι και ανήμποροι. Θεωρείται ένα είδος γονικής αυτοεπιβεβαίωσης αν τα παιδιά σου στα παρέχουν. Προσωπικά διαφωνώ με οποιαδήποτε ιδιοτελή επένδυση των γονέων στις ζωές των παιδιών τους, δηλαδή σιωπηρές συμφωνίες του τύπου : «θα σας φροντίσω όσο θα είσαστε παιδιά αλλά μετά θα έρθει η σειρά σας να μου το ανταποδώσετε και να μου κάνετε «τα γεράματα». Φυσικά και είναι πολύ όμορφο και γενναιόδωρο να μπορείς και να θέλεις να φροντίσεις τους γέρους γονείς σου αλλά δυστυχώς πολλές φορές επιβάλλεται τυραννικά από τους γονείς ή από την γνώμη του κόσμου με αποτέλεσμα αντί για μια πράξη που αναδύει αγάπη να προκαλεί τα ακριβώς αντίθετα συναισθήματα. Μην ξεχνάμε ότι δεν είναι και πολύ μακρινό το παρελθόν όπου πολλά κορίτσια θυσίαζαν τις δικές τους ζωές για να «κάνουν τα γεράματα» στους γονείς τους, γεγονός που δυστυχώς εξακολουθεί να συμβαίνει και στις μέρες μας αν και σε μικρότερη κλίμακα.
Για να κρατήσουμε τα παιδιά μας πρέπει να τα αφήσουμε να φύγουν
Η δεμένη ελληνική οικογένεια ορθώς θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός θεσμός που όντως μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά και ως ασπίδα ασφαλείας για τα μέλη της, ειδικά στις δύσκολες εποχές που ζούμε. Όμως το θέμα με τη δεμένη οικογένεια είναι το είδος των δεσμών. Οι δεσμοί αυτοί μπορεί να είναι δύο λογιών: είτε πιάσιμο χεριών στα πρώτα μπουσουλίσματα, στα πρώτα βήματα, στα πρώτα πεσίματα αλλά, όταν έρθει η ώρα, σπρώξιμο προς την ελευθερία και το μεγάλωμα είτε κατασκευή χρυσών κλουβιών για τα παιδιά με τους γονείς ευχαριστημένους κλειδοκράτορες .
Αν θέλουμε λοιπόν να χαρούμε που τα παιδιά μας μια μέρα θα μπορούν να πετάξουν ψηλά και άφοβα στον ουρανό θα πρέπει να τους χαρίσουμε την ελευθερία τους. Και κρυφά να καμαρώνουμε που το πέταγμά τους εμείς τους το μάθαμε. Μόνο τότε αυτά θα θέλουν με την καρδιά τους κάποιες φορές να επιστρέφουν. Αλλιώς θα μείνουν για πάντα κοντά μας …μα τόσο μακριά μας.
